İnsan hakları, üzerinde çokça konuşulan, tartışılan ve güncelliğini yitirmeyen bir konudur. İnsan hakları terimi ile kabaca; insanın, sırf insan olması dolayısıyla doğuştan sahip olduğu, vazgeçilmez, devredilmez ve evrensel nitelikte hak ve özgürlükler ifade edilmektedir. Günümüzde popülaritesi ve önemi her geçen gün artan insan hakları, dinamik bir sürecin ürünüdür. Bu süreç, kölelik kurumuna, otoriter ve totaliter yönetim anlayışlarına karşı; özgürlük ve eşitlik temelli, mücadelelerin yer aldığı tarihsel bir süreçtir. Esasen insan onuruna yaraşır bir şekilde yaşamanın mücadelesinin verildiği bu süreç; insanın, onurunu korumaktan vazgeçmediği sürece son bulmayacak bir süreçtir.
Özellikle, II. Dünya Savaşı’ndan sonra insanlık adına yaşanan acı tecrübelerin etkisi ve geçtiğimiz yüzyılın son çeyreğinde, küreselleşme bağlamında bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeler sayesinde, artık insan hakları ihlallerinin gizlenememesi, başka bir ifadeyle tüm Dünya kamuoyunun, Dünya’nın herhangi bir yerinde gerçekleşen bir insan hakkı ihlalinden anında haberdar olması, insan haklarına sadakatin, uluslararası sistemde öneminin artmasına ve devletleri bu konuda deyim yerindeyse kendilerine “çeki-düzen” vermeye zorlamıştır. Bu “çeki-düzen” verme çabası çerçevesinde devletler, uluslararası baskı ve meşruiyet endişeleri arasında, insan haklarını korumaya yönelik çeşitli önlemler almaya başlamışlardır. Bu önlemler çerçevesinde hem ulusal düzeyde hem de uluslararası düzeyde, insan haklarını koruma amaçlı çeşitli koruma mekanizmaları oluşturulmuştur.
Bu koruma mekanizmalarından, insan haklarına uluslararası düzeyde koruma sağlayan, Türkiye’nin de taraf olduğu, “İnsan Hakları ve Temel Özgürlükleri Korumaya Dair Avrupa Sözleşmesi” oldukça önemlidir. Çünkü Sözleşme, insan haklarına uluslararası düzeyde yargısal bir koruma sağlamaktadır. Ulusal düzeyde de yargısal koruma mekanizması, en önemli koruma mekanizması olarak karşımıza çıkmakta; bu çerçevede, Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru, insan haklarının korunması açısından önemli bir yer işgal etmektedir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne bireysel başvuru, iç hukukta sağlanan korumaya ek olarak öngörülen ikincil nitelikte uluslararası bir koruma mekanizmasıdır. Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru ise iç hukukta genel mahkemelerin temel hak ve özgürlüklere sağladığı korumaya ek, ulusal düzeyde ikincil nitelikte bir koruma mekanizmasıdır. Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru, insan haklarına sağladığı hukuki koruma açısından, sadece ulusal düzeyde önemli sonuçlar doğuran bir başvuru yolu olmayıp, uluslararası düzeyde de önemli sonuçlar doğuran bir başvuru yoludur. Çünkü AİHM istatistiklerine göre, etkili bir bireysel başvuru mekanizmasının olduğu ülkeler aleyhine AİHM’ye yapılan başvurular, bu mekanizmanın olmadığı ülkelere oranla daha düşüktür. İşte bu nedenle, temel hak ve özgürlük ihlallerinden kaynaklanan mağduriyetlerin iç hukukta kurulacak bir mekanizma ile giderilmesi ve buna bağlı olarak, Türkiye aleyhine, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne yapılan başvuruların sayısının azaltılması amacıyla, Türkiye’de Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru kabul edilmiştir.
Türk hukukunda, Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru, 12 Eylül 2010 tarihinde yapılan halkoylamasında kabul edilerek yürürlüğe giren 7.5.2010 tarih ve 5892 sayılı “Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”un 18. maddesi ile Anayasa’nın 148. maddesinde yapılan değişiklik ile kabul edilmiştir. Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvurular ise 23.09.2012 tarihinden sonra kesinleşen nihai işlem ve kararlar aleyhine, bu tarihten sonra (24.09.2012 tarihinden itibaren), yapılmaya başlanmıştır (6216 sayılı Kanun, m. 76 ve geçici m. 1/8).
